Maaiveldcultuur, de Wet van Jante en de overeenkomsten

De VPRO zond de afgelopen vier weken op de zondagavond een serie uit, Licht op het Noorden, een cultuur- en maatschappelijke serie over Scandinavië, gepresenteerd door Stine Jensen, de Nederlands-Deense filosofe. Gisteravond was de laatste aflevering en die ging over Denemarken, het geboorteland van Jensen. De rode draad van het thema gisteren waren de gedragsregels uit de Wet van Jante. De wet van Jante is uitgevonden door de Deens-Noorse schrijver Aksel Sandemose. In zijn roman En flygtning krydser sit spor, waarin hij het fictieve stadje Jante en zijn inwoners beschrijft. Zijn geboorteplaats Nykøbing in het Noordwesten van Denemarken stond model voor deze roman. In deze roman stelt hij zijn beroemde regels op. Hierin liet hij zich inspireren door de inwoners van Nykøbing.

De wet van Jante bestaat uit tien regels, die allemaal een variatie op hetzelfde thema zijn:

1. Je moet niet denken dat je wat bent;
2. Je moet niet denken dat je evenveel bent als wij;
3. Je moet niet denken dat je slimmer bent als wij;
4. Je moet je niet inbeelden dat je beter bent dan wij;
5. Je moet niet denken dat je meer weet dan wij;
6. Je moet niet denken dat je meer bent dan wij;
7. Je moet niet denken dat je deugt;
8. Je moet niet om ons lachen;
9. Je moet niet denken dat iemand om je geeft;
10. Je moet niet denken dat je ons wat kunt leren.

Wij kennen hier in Nederland een gelijksoortige gedragscode, maar die wordt in één uitdrukking samengevat, de "maaiveldcultuur". Iedere Nederlander kent de uitdrukking wel, als je je kop boven het maaiveld uitsteekt, dan wordt hij er afgehakt. Oftewel, als je je talenten aanprijst of even te nadrukkelijk te gelde maakt, dan is dat "not done". "Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg".

De calvinistische volksaard van de noordelijke volken in drie alinea's samengevat.

Dat vat denk ik ook de politiek een beetje samen. De wet van Jante en de maaiveldcultuur wordt in principe belichaamd door de christelijke partijen en zeer zeker ook door de PvdA en in mindere mate de SP. Nu waait er een neo-liberale wind door Nederland, want de VVD heeft een wat minder chagrijnige opstelling. Jammer genoeg bevinden zij zich dan wel aan het andere einde van het spectrum, want het adagium "succes is een keuze", "armoede is de oorzaak van passiviteit" is onbewezen NLP-geleuter. Maar hele volksstammen hobbelen er achter aan, getuige de uitkomst van de laatste landelijke verkiezing.

Verbazingwekkend genoeg wekt de wet van Jante wel vreemdelingenhaat in de hand. De gemiddelde zuiderling heeft een heel andere mentaliteit en omdat zij zich doorgaans anders gedragen dan de tien gedragsregels aangeven, wekt dat wrijving op met de "autochtone" bevolking. Natuurlijk, er zijn nog een aantal oorzaken aan te geven, zoals de recessie, maar alle uitingen van racisme en vreemdelingenhaat hebben een onderhuids karakter. Het "zij" en "wij" denken zit wel degelijk in de cultuur in gebakken. Kijk bijvoorbeeld naar Denemarken, waar rechts-populisme al jaren eerder aan de oppervlakte is gekomen, dan bij ons. Het is bekend, dat Geert Wilders met name het Deense model als voorbeeld ziet.

Een ander voorbeeld, dat de serie gisteravond naar voren haalde is het groepsdenken, uitgebeeld in de film "Jagten", waarin een groepsleider van een kleuterspeelplaats (vals) wordt beschuldigd van kindermisbruik en door massa hysterie door de gemeenschap wordt uitgekotst. Een maandje terug zag je hier hetzelfde in Deventer. Twee verklaarde pedofielen werden het slachtoffer van een heksenjacht. Dat beide mannen nog nooit veroordeeld zijn voor verboden handelingen met kinderen, daar wordt dan even overheen gestapt. 's Avonds kregen de "heksenjagers" nog een podium bij Pauw en Witteman. Een dieptepunt in de Nederlandse tv-journalistiek.

Een voorbeeldje uit het dagelijkse leven van de gedragsregels? Bij ons in Bolsward hebben we op de voetbalvereniging momenteel de "gehaktballen" oorlog. Samen met een andere vrijwilliger beheer ik het clubhuis en dus ook de keuken van de kantine. Een voetbalkantine kan heel goed bestaan van maar een paar dingen. Koffie, bier, gevulde koeken en gehaktballen. Totdat wij kwamen was de bereiding van de gehaktballen op deze manier geregeld: Men haalt de (fabrieksmatig gedraaide) gehaktballen uit de vriezer, doet ze in de magnetron, gedurende VIJFTIEN minuten op VOL VERMOGEN en daarna in de jus (uit een pakje). Juk!!! Mijn "collega" en ik hebben nu de doodstraf in het vooruitzicht gesteld, voor degene, die met bevroren gehaktballen in de hand, zelfs maar naar de magnetron durft te kijken. Maar als wij onze hielen hebben gelicht, worden ze net zo vrolijk weer in de magnetron gedonderd. Voor alle zekerheid.... want we doen dit al jaren..... en wat kan daar nu op tegen zijn? Oftewel, regel 5 en 10 van de Wet van Jante.

Mooie tv en Stine Jensen verdient complimenten met deze serie. Als je nog niet gekeken hebt, moet je beslist even naar Uitzending Gemist surfen. Belangrijker dan TVOH of GTST, verzeker ik je.